(f) Konstitutivnost iznuđuje unutarstranački pluralizam

Princip konstitutivnosti naroda, prema jurisprudenciji Ustavnog suda BiH, u konačnici obavezuje na unutarstranački pluralizam. Naime, političke stranke na svim nivoima moraju se pobrinuti za to da im i same liste imaju multietničku strukturu, kako bi osigurale etnički paritet u izabranim gremijima. U suprotnom, izlažu se opasnosti da neće moći popuniti mjesta koja dobiju na osnovu glasova birača.²³¹

Na ovaj način Ustavni sud pokušava da ostvari ravnotežu između proporcionalnog izbornog prava i etničkog pariteta, koja proizlazi, prema mišljenju Suda izrečenom u Odluci broj U 4/05, iz principa konstitutivnosti kako je on protumačen u Odluci broj U 5/98-III. Proporcionalno izborno pravo na ovaj način se uslovljava, i to putem ustavne obaveze da se svim konstitutivnim narodima mora osigurati minimum zastupljenosti u izabranim gremijima: minimalna zastupljenost je obavezna i onda kada je posljedica toga da stranka ne može popuniti broj mandata koji bi na osnovu broja glasova koji je dobila, zapravo, trebalo da popuni, i to zato što je na njenoj kandidatskoj listi nedostajalo kandidata iz neke etničke grupe. Na ovaj način Ustavni sud etablira ustavnopravno utvrđeni mehanizam sporazumne demokratije u pluralističkoj državi.

Povod za praktičnu primjenu principa konstitutivnosti naroda bio je predmet U 4/05. Ustavni sud BiH je morao odlučiti o tome da li je član 21. stav 3. Statuta Grada Sarajeva u skladu sa Ustavom BiH. Osporena norma je, između ostalog, predviđala da Bošnjacima, Hrvatima i „ostalima“, neovisno o raspodjeli glasova, pripadne najmanje po 20% mandata u Gradskom vijeću. Prema stavu 4. tog člana, u slučaju da opštinska vijeća četiri gradske opštine, imenujući gradske vijećnike, ne postignu taj minimum, ostatak gradskih vijećnika treba da bude imenovan sa lista političkih partija iz svake gradske opštine, u skladu sa izbornim rezultatom. Podnosilac zahtjeva zastupao je mišljenje da je ovo kršenje principa konstitutivnosti i zabrane diskriminacije, jer se srpska etnička grupa potpuno ignoriše prilikom imenovanja Gradskog vijeća Sarajeva. Ustavni sud BiH je potvrdio stav podnosioca zahtjeva, tj. da je prekršen princip konstitutivnosti naroda i da je prekršena zabrana diskriminacije (član II/4. Ustava BiH) u vezi sa članom 5. stav 1 (c) Konvencije o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije.²³² I Srbima bi trebalo garantovati minimum od 20% mandata u Gradskom vijeću bez obzira na podjelu glasova na izborima.²³³ Tretirati srpsku grupu kao dio „ostalih“ ne zadovoljava u dovoljnoj mjeri princip konstitutivnosti naroda.²³⁴

Jurisprudencija, koja se eksplicitno poziva na etnički paritet koji je predmet Odluke broj U 5/98-III, udaljava se od tvrdnji iz te odluke time što želi vidjeti primjenu participacijskih prava generalno, na svim nivoima. Dok Ustavni sud u Odluci broj U 5/98-III priznaje kolektivna prava na zastupanje u državnim organima samo za slučajeve koji su specijalno regulisani Ustavom, što znači da Ustavni sud upravo nije htio izvući opšte pravilo etničkog pariteta za sve javne organe, uključujući i entitetski, kantonalni i opštinski, tj. lokalni nivo, Ustavni sud u novom sastavu se sada poziva baš na jedno takvo opšte pravilo.

Argumentacija odluke u predmetu broj U 4/05, ipak, ne može biti potpuno odbačena. Protivrječno je samo pozivanje na Odluku broj U 5/98-III uz tvrdnju da je u njoj Sud iz principa konstitutivnosti naroda donio zaključak o opštem pravilu etničkog pariteta. Jer, Ustavni sud je u odluci o konstitutivnosti naroda etnički paritet u zajedničkim organima shvatio samo kao specijalni oblik konstitutivnosti, koji ne treba biti generalizovan.²³⁵ Drugo je pitanje da li entiteti, kantoni i opštine samostalno žele uvesti etnički paritet specijalno za određene institucije i organe; i ako to učine, koliko dosljedno taj princip treba provesti. Uvođenje kvote za gradsko vijeće moguće je opravdati i principom konstitutivnosti naroda, kao i principom zabrane diskriminacije u smislu affirmative action. Ali to, prema tumačenju principa konstitutivnosti u Odluci broj U 5/98-III, nije obavezno. Ukoliko neki organ ili tijelo uvede kvotni sistem, ta kvota ne smije biti uspostavljena tako da bude diskriminišuća.

Ustavni sud je trebalo, dakle, primjenjujući svoju raniju praksu iz Odluke broj U 5/98-III, da organu koji donosi statut u tom smislu ostavi manevarski prostor za vlastitu odluku, a osporavani propis nije ni morao proglašavati neustavnim.

Da bi se izmijenila prvobitna sudska praksa, potrebno bi bilo da se na to eksplicitno ukaže, te da se Ustavni sud uhvati ukoštac sa argumentacijom iz Odluke broj U 5/98-III. U navedenom slučaju, dakle, nije ni trebalo kritikovati činjenicu da je Grad Sarajevo uopšte uveo sistem pariteta. Međutim, trebalo je kritikovati činjenicu da je Grad Sarajevo uveo minimalnu kvotu od 20% za Bošnjake, Hrvate i „ostale“, ali ne i za Srbe. Iako je moguće posmatrati Srbe kao dio grupe „ostalih“, eksplicitno nenavođenje te etničke grupe, bez istovremenog opravdanja privilegija za Bošnjake i Hrvate i (nedefinisane) „ostale“, jeste nedopuštena diskriminacija Srba. Kvota bi, međutim, trebalo da bude obavezujuća samo onda ako je na raspolaganju dovoljno gradskih vijećnika Srba. Ukoliko je mjesta predviđena za Srbe nemoguće popuniti zbog nedostatka odgovarajućeg broja gradskih vijećnika Srba, onda treba dozvoliti da se ta mjesta popune pripadnicima drugih stranaka čak i ako to znači popunjavanje pripadnicima drugih naroda. Ovakav zaključak bi bio, međutim, suprotan principu međustranačkog pluralizma, koji je proklamovan u odluci u predmetu broj U 4/05.