a. Komentar Steiner/Ademović

„Bošnjaci, Hrvati i Srbi, kao konstitutivni narodi (zajedno s ostalima)

190, i građani Bosne i Hercegovine ovim utvrđuju Ustav Bosne i Hercegovine“

Deseta alineja Ustava bavi se odnosom između etnokratije i građanskog društva, a time možda i najznačajnijim ključem za mir u Bosni i Hercegovini.

O kontroverzama u vezi sa pitanjem legitimiteta Ustava BiH, koje bi, takođe, trebalo spomenuti u ovom kontekstu, već je bilo govora na drugom mjestu.¹⁹¹ U III djelomičnoj odluci koja je donijeta u predmetu broj U 5/98, USBiH je, na osnovu zadnje rečenice iz Preambule, prema kojoj „Bošnjaci, Hrvati i Srbi, kao konstitutivni narodi (u zajednici s ostalima), i građani Bosne i Hercegovine utvrđuju Ustav Bosne i Hercegovine“, donio zaključak da su Bošnjaci, Hrvati i Srbi ustavotvorci.

U februaru 1998. Alija Izetbegović, tada predsjedavajući Predsjedništva BiH, pokrenuo je postupak u predmetu broj U 5/98, koji vjerovatno ima najdalekosežnije posljedice za državno uređenje države i zajedničko društveno-političko djelovanje njena tri najjača naroda. U tom postupku je Ustavni sud donio ukupno četiri djelomične odluke, koje su u javnosti postale poznate, prije svega, kao Odluka o konstitutivnim narodima.¹⁹² Podnosilac zahtjeva u postupku povodom predmeta broj U 5/98 tvrdio je da je niz odredaba entitetskih ustava suprotan Ustavu BiH.

Primjedbe na odredbe Ustava Republike Srpske. U postupku ocjene ustavnosti kao prvo su osporene odredbe Preambule Ustava RS u kojima je stajalo, između ostalog, da srpski narod ima pravo na samoodređenje,

„poštujući vjekovnu borbu srpskog naroda za slobodu i državnu samostalnost”, te da srpski narod manifestuje „volju i odlučnost da svoju državu svestrano i tijesno povezuje sa drugim državama srpskog naroda”. Podnosilac zahtjeva takođe je smatrao da su i formulacija prema kojoj je Republika Srpska „država srpskog naroda i svih njenih građana“ (član 1), kao i pojam „granica“ između Republike Srpske i Federacije (član 2. stav 2) suprotni odredbama Ustava BiH. Osim toga, podnosilac zahtjeva u pitanje dovodi i pravo Republike Srpske da uspostavlja „specijalne paralelne odnose sa Saveznom Republikom Jugoslavijom i njenim republikama članicama“, te nadležnost Republike Srpske da uređuje i obezbjeđuje „saradnju sa srpskim narodom izvan Republike“ (član 68. stav 1. tačka 16); dalje, osporena je formulacija zabrane „ekstradicije“ građana Republike Srpske (član 6. stav 2), proglašavanje srpskog jezika i ćiriličnog pisma službenim (član 7), kao i podrška države Pravoslavnoj crkvi i saradnja sa tom crkvom u svim oblastima, a posebno u svrhu čuvanja, njegovanja i razvijanja kulturnih, tradicionalnih i drugih duhovnih vrijednosti (član 28. stav 4). Zatraženo je da se ispita i mogućnost da Republika Srpska pruži „azil“ strancima i licima bez državljanstva (član 44. stav 2), te klauzula prema kojoj se, u slučaju da postoje razlike u odredbama o pravima i slobodama između Ustava BiH i Ustava RS, primjenjuje propis koji je povoljniji za pojedinca (izmjena i dopuna Ustava Amandmanom LVII tačka 1. koji se tiče poglavlja Ustava o ljudskim pravima i osnovnim slobodama). Osporeni su i različiti oblici vlasništva, nosioci vlasničkih prava i pravni sistem koji uređuje korištenje vlasništva (član 58. stav 2, član 68. tačka 6. i odredbe čl. 59. i 60). Takođe je trebalo ispitati i ovlaštenje predsjednika Republike Srpske da obavlja poslove iz oblasti odbrane, sigurnosti i u odnosima sa drugim državama i međunarodnim organizacijama (član 80. nakon izmjena Amandmana XL tačka 1), da imenuje, unapređuje i opoziva sa dužnosti oficire, sudije i tužioce (član 106. stav 2), da imenuje i opoziva sa dužnosti šefove predstavništava Republike Srpske u inostranstvu, te ambasadore i ostale međunarodne predstavnike Bosne i Hercegovine iz Republike Srpske (član 80. nakon izmjena amandmanima XL i L tačka 2), kao i ovlaštenje Vlade Republike Srpske da odlučuje o otvaranju predstavništava Republike Srpske u inostranstvu (član 90. nakon izmjena amandmanima XLI i LXII). I osnivanje Nacionalne banke Republike Srpske (član 98), kao i njena nadležnost da podnosi prijedloge u oblasti monetarne politike (član 76. stav 2. nakon izmjene Amandmanom XXXVIII tačka 1. stav 2) za podnosioca zahtjeva nisu u skladu sa Ustavom BiH. I, konačno, podnosilac zahtjeva je doveo u pitanje ustavnost ovlaštenja Republike Srpske da donosi pravne akte i mjere za zaštitu prava i interesa Republike protiv akata institucija Bosne i Hercegovine i Federacije Bosne i Hercegovine (član 138. nakon izmjena amandmanima LI i LXV).

Primjedbe na odredbe Ustava Federacije Bosne i Hercegovine. U pogledu Ustava Federacije podnosilac zahtjeva je prigovorio na činjenicu da su (samo) Bošnjaci i Hrvati imenovani konstitutivnim narodima [član I.1 (1)], proglašavanje (samo) bosanskog i hrvatskog službenim jezicima u Federaciji [član I.6 (1)], regulativu o dvojnom državljanstvu [član II.A.5 (c) u verziji izmjena Amandmanom VII], nadležnost Federacije za organizovanje i implementiranje odbrane Federacije [član III.1 (a)] i zadatak predsjednika Federacije da imenuje šefove diplomatskih predstavništava i oficire [član IV.B.7 (a) i član IV.B.8].