(b) Socijalna zaštita i pitanje penzija “koje prelaze entitetske linije razgraničenja”

I u samoj Bosni i Hercegovini, zbog raspada jedinstvenog, republičkog penziono-invalidsko-zdravstvenog fonda, te nastanka tri nova fonda u Banjoj Luci, Sarajevu i Mostaru (ova posljednja dva su se ujedinila tokom 2000. godine u jedan federalni fond), nastali su problemi u vezi sa socijalnom zaštitom. Uzimajući u obzir enormne migracije stanovništva, moralo se obezbijediti da sva lica, uprkos promjeni mjesta boravka ili prebivališta, ostvare socijalnu zaštitu. U martu 2000. godine fondovi su se složili u tome da, nakon potpisivanja sporazuma, socijalnu zaštitu pruža onaj fond koji je tu zaštitu pružao i do tog momenta, bez obzira na to da li će uživalac prava naknadno promijeniti mjesto boravka ili prebivališta, u smislu prelaska linije teritorijalne nadležnosti određenog fonda. Mora se priznati da ovakva odredba, prije svega, ima izvjesnu pravnu jasnoću i sigurnost.

S obzirom na to da su penzije u RS bile znatno niže nego u FBiH (i još uvijek su niže u određenoj mjeri), ovaj sporazum su kritikovali oni uživaoci ovog prava koji su prije rata u BiH ostvarili pravo na penziju na teritoriji današnje FBiH od Penziono-invalidskog fonda BiH, čije je sjedište u Sarajevu. Za vrijeme rata oni su, zbog preseljenja na teritoriju današnje Republike Srpske, nastavili da primaju penzije od Penziono-invalidskog fonda Republike Srpske. Ukoliko bi se takve osobe vratile u svoja prijeratna mjesta življenja nakon potpisivanja ovog sporazuma, u skladu s tim sporazumom, one bi morale i dalje primati penzije od Penziono-invalidskog fonda Republike Srpske. Međutim, visina tih penzija je znatno niža nego u FBiH, mada su oni cijeli svoj radni vijek uplaćivali jednake doprinose kao i one kolege koje su ostale da žive na teritoriji današnje FBiH i koje i danas primaju penziju od Penziono-invalidskog fonda BiH. Osim toga, oni bi bili primorani da žive od nižih penzija, mada su životni troškovi u FBiH veći nego u RS. U praksi ova problematika se pokazala kao prepreka za povratak penzionera iz RS u FBiH.²⁴⁴¹ Do sredine 2002. godine ova osjetljiva 14. i dalje. Interesantno je da je odluka broj CH/02/8923 et al.-D&M bila povod ili razlog za podnošenje tužbe Penziono-invalidskog fonda Republike Srpske protiv Penziono-invalidskog fonda BiH, kojom ovaj prvi fond zahtijeva od drugog da se obaveže da će preuzeti u svoj fond sve penzionere koji se od 30.4.1992. godine nalaze u istoj situaciji kao podnosilac prijave Karanović. Dodatno, Penziono- invalidski fond Republike Srpske zahtijeva od Penziono-invalidskog fonda BiH ili neizvjesna situacija otežana je i time što se zdravstvena zaštita geografski vezivala za mjesto ostvarivanja prava na penziju, tako da interno raseljena lica nisu mogla da dobiju naknadu troškova za liječenje ukoliko ono nije obavljeno u entitetu u kojem se ostvaruje i pravo na penziju.²⁴⁴²

Da bi se riješio navedeni problem sa penzionerima-povratnicima, država i oba entiteta su trebali da kvalitetno implementiraju odluku Doma za ljudska prava broj CH/02/8923 et al. To podrazumijeva provođenje reforme ovog dijela socijalne zaštite u oba entiteta, koji su do sada²⁴⁴³ ignorisali i tvrdokorno odbijali da preuzmu obavezu iz ove odluke. Tome nije mnogo pomogla ni činjenica da je ova obaveza, nakon presude ESLJP²⁴⁴⁴ u vezi sa izvršenjem odluke Doma u predmetu broj CH/02/8923 et al., postala međunarodna obaveza Bosne i Hercegovine, tj. entitetâ u okviru unutrašnjeg pravnog sistema. Razlog za to je zasigurno socijalno-politička osjetljivost problema. Reformi ovog dijela socijalne zaštite protive se, prije svega, oni koji bi njenim provođenjem izgubili određena prava.