i. Primjena Zakona o stambenim odnosima

Zasnivanje stanarskog prava, prema članu 11. Zakona o stambenim odnosima, pretpostavlja, s jedne strane, da je određenoj osobi rješenjem dodijeljen stan i da je potpisala ugovor o korištenju stana sa davaocem stana na raspolaganje i, s druge strane, da se korisnik zaista uselio u stan. Ukoliko useljenje nije uslijedilo, uprkos tome što postoje valjano rješenje i ugovor, stanarskog prava nema a time se ni stan ne može tretirati kao „dom“ u smislu člana 8. EKLJP.¹⁵⁸⁸ Pravna i činjenična osnova za dodjelu stana i zaključenje ugovora o korištenju, u pravilu, predstavlja stambena lista. Ukoliko takva lista nije pravosnažno utvrđena, ne postoji mogućnost da se podnese zahtjev za dodjelu stana.¹⁵⁸⁹ Rješenje o dodjeli stana može dodijeliti samo nosilac raspolaganja stanom.¹⁵⁹⁰

Bračni drugovi su, na osnovu čl. 19. i 20. Zakona o stambenim odnosima, sunosioci stanarskog prava. U slučaju prestanka bračne zajednice, nije protivustavno ukoliko se samo jedan bračni drug proglasi jedinim nosiocem stanarskog prava.¹⁵⁹¹ Ukoliko bračni drug ne predstavlja člana domaćinstva drugog bračnog druga, nego živi u stanu svoga oca, on ima pravo da, nakon smrti oca, podnese zahtjev za prenos stanarskog prava na sebe, bez obzira na to što je i dalje formalno u bračnoj zajednici.¹⁵⁹²

Nakon stupanja na snagu Zakona o stambenim odnosima 1974. godine, zasnivanje sustanarskih odnosa, prema članu 71. i dalje Zakona o stambenim odnosima, više nije bilo dozvoljeno. Ipak, protivzakonito zasnovano sustanarstvo u 1989. godini može, per se, biti opravdano ukoliko bi, posmatrano sa tačke gledišta stambenih potreba, bilo neproporcionalno da se nezakoniti sustanar deložira, a zakoniti sustanar proširi na ostatak stana.¹⁵⁹³ Međutim, u jednom drugom slučaju, Ustavni sud BiH, odlučujući na osnovu Aneksa 6. DMS, došao je do zaključka da je proširenje sustanara na preostali dio stana u skladu sa EKLJP.¹⁵⁹⁴ Prema tome, u svakom pojedinom slučaju potrebno je odvagati suprotstavljene interese.

Ukoliko se odlukom nadležnog organa deložira podstanar iz stana (član 54. Zakona o stambenim odnosima), takva odluka per se ne opravdava da se ujedno deložiraju i nosilac stanarskog prava i članovi njegovog domaćinstva.¹⁵⁹⁵

I nezakoniti korisnik stana, nakon 8 godina korištenja stana, može steći zaštićenu pravnu poziciju.¹⁵⁹⁶ Ipak, to ne važi za stanove koji su već dodijeljeni na zakonit način trećem licu¹⁵⁹⁷ bez obzira na to da li je ta osoba zaista živjela u tom stanu ili ne.¹⁵⁹⁸ Osmogodišnji rok za „dosjelost stanarskog prava“ morao je isteći do 6.12.2000. godine, jer se od tog datuma više nije moglo steći stanarsko pravo.¹⁵⁹⁹ Sustanar nezakonitog korisnika stana ne uživa samostalno zaštićeno pravo daljnjeg korištenja stana ukoliko bi se nezakoniti korisnik, na osnovu zakonito i pravosnažno okončanog postupka, deložirao iz stana.¹⁶⁰⁰

Da li je neko član domaćinstva nosioca stanarskog prava (čl. 6. i 22. Zakona o stambenim odnosima) ili ne presuđuje se prema pravnom stanju u trenutku sudske odluke, a ne u trenutku smrti nosioca stanarskog prava.¹⁶⁰¹ Ukoliko se određena osoba ne ubraja nominalno u članove domaćinstva nosioca stanarskog prava (djeca, bračni drug itd.), ima mogućnost da dokazuje da je ona, po osnovu drugih kriterija, stekla pravo prenosa stanarskog prava na sebe.¹⁶⁰² Ukoliko je nosiocu stanarskog prava dodijeljen drugi stan, članovi domaćinstva nosioca stanarskog prava nemaju pravo da prenesu na sebe stanarsko pravo. U tom smislu, oni dijele pravnu sudbinu nosioca stanarskog prava.¹⁶⁰³ Članovi domaćinstva nosioca stanarskog prava imaju pravo da koriste stan i ukoliko je nosilac stanarskog prava stan privatizovao. S druge stane, vlasnik stana u svako doba ima pravo da koristi stan čak i ako se prethodno iselio iz njega zbog loših odnosa sa jednim od članova njegovog domaćinstva.¹⁶⁰⁴ U slučaju da se član domaćinstva nosioca stanarskog prava iseli, on može, uz saglasnost nosioca stanarskog prava, ponovo da se useli, te da, na taj način, ponovo stekne taj status, što uključuje pravo na podnošenje zahtjeva za prenos stanarskog prava sa nosioca stanarskog prava u slučaju njegove smrti.¹⁶⁰⁵ Ukoliko, međutim, useljenje uslijedi tek nakon smrti nosioca stanarskog prava, ne postoji pravo prenosa stanarskog prava, jer prije smrti nije postojalo zajedničko domaćinstvo. Povremene posjete ne mogu se smatrati dovoljnim za zasnivanje zajedničkog domaćinstva.¹⁶⁰⁶ Drugačije je, međutim, ukoliko prijašnji član domaćinstva umrlog nosioca stanarskog prava, koji je napustio stan za vrijeme rata, ne može da se vrati u stan zbog objektivnih nepremostivih prepreka.¹⁶⁰⁷