D. Sloboda kretanja u ekonomiji – četiri ekonomske slobode (član I/4)

Kretanje robe, usluga, kapitala i licaPostoji sloboda kretanja širom Bosne i Hercegovine. Bosna i Hercegovina i entiteti neće ometati punu slobodu kretanja lica, robe, usluga i kapitala širom Bosne i Hercegovine. Nijedan entitet neće provoditi bilo kakvu kontrolu na granici između entitetâ.

Član I/4. Ustava BiH garantuje slobodan protok robe, usluga, kapitala i lica na cijeloj teritoriji države. Jasno je da se ovdje ustavotvorac oslonio na član 14. Ugovora o osnivanju Evropske zajednice (u daljnjem tekstu i kao: UEZ)³⁶³ a to, istovremeno, govori i o stavu i prognozi ustavotvorca (ili njegovih međunarodnih pokrovitelja) o slobodi kretanja u postdejtonskoj Bosni i Hercegovini. Politička i socijalna podjela zemlje prouzrokovana ratom odrazila se i na ekonomsku oblast. Ako izuzmemo nekoliko ruta za krijumčarenje robe, država je i u ekonomskom smislu bila podijeljena. U tom smislu, nalazila se u sličnoj početnoj poziciji zemalja osnivača Evropske zajednice. U maloj zemlji kakva je Bosna i Hercegovina osiguravanje slobodnog ekonomskog protoka, a time i stvaranje jedinstvenog tržišta, još je bitnije nego što je to bilo za znatno veće i po stanovništvu brojnije države Evropske zajednice.

Budući da u samom Ustavu BiH nema definicije pojmova, niti razgraničenja osnovnih sloboda, Ustavni sud BiH, pri tumačenju člana I/4, ukazao je na Ugovor o osnivanju Evropske zajednice, te na relevantnu jurisprudenciju Evropskog suda pravde.³⁶⁴ Ustavni sud BiH i Dom za ljudska prava su se do sada vrlo malo bavili osnovnim ekonomskim slobodama jedinstvenog tržišta. O slobodi kretanja robe bilo je govora u predmetima br. U 27/03;³⁶⁵ U 68/02,³⁶⁶ U 14/04,³⁶⁷ AP 792/06³⁶⁸ i U 14/04.³⁶⁹ Slobodom kretanja usluga bavila se KLJP pri USBiH u predmetu broj CH/02/12468 et al.³⁷⁰ i predmetu broj CH/98/375 et al.³⁷¹

Ove četiri osnovne (ekonomske) slobode upotpunjuju ustavnopravni okvir za slobodnu tržišnu privredu u zemlji koji propisuje Ustav, npr., u 4. alineji Preambule³⁷² i u članu II/3.k) (zaštita imovine). Ustavni sud odatle izvodi obavezu države da etablira funkcionalan ekonomski poredak, te da osigura ukupnu ekonomsku ravnotežu.³⁷³

U prvoj rečenici odredbe člana I/4. Ustava BiH je pozitivno i uopšteno formulisana garancija slobode kretanja u Bosni i Hercegovini. Ono što slijedi u 2. rečenici je preciziranje garancije iz 1. rečenice, koje je formulisano kao zabrana: Bosna i Hercegovina i entiteti ne smiju sprečavati potpunu slobodu kretanja lica, robe, usluga i kapitala u cijeloj zemlji. I, konačno, 3. rečenica sadrži zabranu aktivnosti koja bi eklatantno kršila ove slobode: naime, zabranjene su kontrole na entitetskim linijama razgraničenja. Ovakva sistematika jasno pokazuje da zabrana kontrola na entitetskim linijama razgraničenja nije istovremeno i dozvola za obavljanje drugih aktivnosti koje slobodu kretanja ne bi ograničavale na liniji razgraničenja entiteta, već, možda, na neki drugi način.³⁷⁴ Osim toga, u 1. rečenici spominje se i obaveza Države da djeluje u pozitivnom smislu radi obezbjeđenja slobode kretanja u cijeloj zemlji, dakle, Država se ne može ograničiti samo na puko poštivanje zabrana iz 2. i 3. rečenice.³⁷⁵ Djelotvorno sredstvo za obezbjeđenje slobode kretanja jeste harmonizacija pravnih sistema u entitetima, koji se u brojnim oblastima znatno razlikuju,³⁷⁶ kao i uklanjanje propisa koji sprečavaju privrednu razmjenu, npr., indirektnih poreza koji bi postojali pored jedinstveno regulisanih indirektnih poreza.³⁷⁷

I entiteti u okviru svojih nadležnosti mogu i moraju djelovati radi obezbjeđenja slobode kretanja.³⁷⁸ Međutim, može se pojaviti potreba da neke nadležnosti za donošenje propisa, koje, u principu, pripadaju entitetima ili Distriktu Brčko, ne budu više decentralizovane ako bi to dovelo do sprečavanja slobode protoka kapitala.³⁷⁹

Ustavni sud BiH i KLJP pri USBiH povezuju garanciju slobode kretanja sa zabranom diskriminacije iz člana II/4. Ustava BiH, koja ne samo da zabranjuje svaku mjeru koja bi sprečavala slobodu kretanja već podstiče i državu da stvori institucionalnu garanciju za slobodu kretanja kako bi spriječila diskriminišuću praksu.³⁸⁰ Da bi postojalo kršenje slobode kretanja, prema stavu KLJP pri USBiH, nije potrebno da neka mjera ima diskriminišući karakter.

Dovoljno je da mjera za ograničenje više optereti jednu grupu nego drugu, pa makar rezultat takvog različitog tretmana i ne bude okvalifikovan kao diskriminišuće postupanje.³⁸¹

Ukidanje carina u trgovini između etnitetâ je pretpostavka za stvaranje jedinstvenog tržišta. Stoga nisu zabranjene samo carine kao takve već i sva ostala ograničenja za promet robe unutar države, koja bi nametnula Država ili bilo koji drugi niži nivo vlasti. Isto važi i za ograničenja količine ili sve druge mjere koje bi imale takvo dejstvo, kao i za sve namete ili praksu koji su diskriminišući.³⁸² Pri tome je nebitno da li su za sprečavanje slobodnog kretanja odgovorni zakonodavstvo,³⁸³ uprava³⁸⁴ ili sudstvo.³⁸⁵ Kad je riječ o akcizama i porezu na promet, ako su i prodavac iz jednog entiteta, kao i krajnji kupac iz drugog entiteta obavezni da plate akcize na istu robu, to predstavlja zabranjenu administrativnu mjeru za sprečavanje slobode kretanja robe. Ovo važi čak i onda kada prodavac ima pravo da, prilažući potvrdu da je akcize platio kupac, zahtijeva da mu se vrati plaćena akciza. Akciza pada na teret konačnom potrošaču. Stoga je zabranjeno zahtijevati da prodavac koji svoju robu prodaje u drugom entitetu plaća akcizu.³⁸⁶ Pravo na slobodu kretanja može ostvariti svako u okviru redovnog sudstva, budući da se radi o neposredno primjenjivom pravu.³⁸⁷