(a) Apstraktna kontrola ustavnosti

U odredbi člana VI/3.a) Ustav BiH izričito navodi „odredbe ustava i zakona“ kao predmet apstraktne kontrole ustavnosti. Predmetne grupe koje su navedene u članu VI/3.a) Ustava BiH nisu konačne, što se jasno može zaključiti iz konstrukcije „uključujući, ali ne ograničavajući se na to“.²⁹²³ Prema tome, predmetne grupe imaju karakter primjera nadležnosti.²⁹²⁴ Uprkos tome što član VI/3.a) Ustava BiH ne navodi eksplicitno zakone Bosne i Hercegovine, Ustavni sud je nadležan da preispituje i ove pravne akte. To se može zaključiti, s jedne strane, na osnovu činjenice da postupak apstraktne kontrole ustavnosti može pokrenuti predsjedavajući ili njegov zamjenik bilo kojeg doma Parlamentarne skupštine.²⁹²⁵ Ustavni sud, očigledno, polazi od toga da ovlaštenje ovih organa ima smisla samo ako se i državni zakoni mogu pobijati. S druge strane, ova nadležnost Ustavnog suda proizlazi iz činjenice da, prema članu III/3.b) Ustava BiH, Ustav BiH ima prioritet nad svim zakonima Bosne i Hercegovine.²⁹²⁶ U jednoj kasnijoj odluci Ustavni sud uopšte ne problematizuje ovu nadležnost.²⁹²⁷ Ustavni sud, međutim, jasno navodi da ne samo pojedine odredbe već i cijeli zakon može biti predmet ocjene ustavnosti.²⁹²⁸ Konačno, dodatni argument za nadležnost Ustavnog suda da preispituje državne zakone predstavlja i a contrario zaključak iz odredbe člana VI/3.c) Ustava BiH.²⁹²⁹ Na osnovu pitanja koje mu može proslijediti bilo koji sud, Ustavni sud može, uopšteno, preispitivati „zakone“, a ne samo „entitetske zakone“. Prema tome, ne bi se mogao naći opravdan razlog da se Ustavnom sudu negira nadležnost da preispituje državne zakone i po osnovu nadležnosti iz člana VI/3.a) Ustava BiH.

Ustavni sud svoju nadležnost tumači, sistemski gledano, sasvim pravilno, tako što se ograničava na opšta pravna akta.²⁹³⁰ Međutim, tu se ubrajaju ne samo entitetski već i državni akti.²⁹³¹ Prema članu 17. stav 1. tačka 8. Pravila USBiH a. v., Ustavni sud preispituje samo važeće opšte pravne akte.²⁹³² Na osnovu člana 65. stav 2. u vezi sa stavom 1. tačka 2. Pravila USBiH a. v., mogu se preispitivati i akti koji nisu na snazi ukoliko se radi o očiglednoj povredi odredaba člana II Ustava BiH,²⁹³³ ili ukoliko posljedice povrijeđenih prava i sloboda nisu otklonjene stavljanjem akta van snage.

Ustavni sud je prvi put preispitivao ustavnost odredaba ustava entitetâ u predmetu broj U 5/98.²⁹³⁴ To da Ustavni sud može odredbe ustava entitetâ staviti van snage, ne znači da Ustavni sud, u slučaju protivustavnosti odredaba ustava entitetâ, ima nadležnost „da stvara nove ustavne norme“.²⁹³⁵ Nadležnost Ustavnog suda da može da stavi van snage odredbe ustava entitetâ proizlazi i iz obaveze entitetâ, prema članu XII Ustava BiH, da vlastite ustave usklade sa Ustavom BiH po osnovu člana III/3.b) Ustava BIH.²⁹³⁶ Nadležnost Ustavnog suda za preispitivanje ne zavisi od broja pobijanih odredaba, niti postoji normativna razlika između „odredaba“ ustava i „osnovnih principa“ ustava.²⁹³⁷ Prema tome, i „osnovni principi“ ustavâ podliježu preispitivanju. Svaka odredba entitetskog ustava može biti predmet preispitivanja. Ipak, odredbe državnog Ustava ne mogu biti predmet ispitivanja ustavnosti, jer sve odredbe Ustava BiH imaju isti normativni rang.²⁹³⁸ Takođe, ni DMS ne može biti predmet preispitivanja ni u odnosu na Ustav RBiH. U predmetu broj U 7/97 Hrvatska stranka prava 1861. i Bosanskohercegovačka stranka prava 1861. tvrdile su da je DMS protivan članu 398. Ustava RBiH.²⁹³⁹ Dalje, navodile su da DMS potkopava integritet države i da je vodi razbijanju. Ustavni sud je odbio zahtjev za ocjenu ustavnosti bez dužih obrazloženja: „Ustav Bosne i Hercegovine je donesen kao Aneks IV Opštem okvirnom sporazumu za mir u Bosni i Hercegovini. Iz tog proizlazi da ne može postojati sukob i mogućnost spora između tog sporazuma i Ustava Bosne i Hercegovine.“ S druge strane, „Ustavni sud, takođe, nije nadležan da ocjenjuje ustavnost Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini u odnosu na Ustav Republike Bosne i Hercegovine, jer je [taj] Sud ustanovljen prema Ustavu Bosne i Hercegovine sa isključivim zadatkom da podržava […] ustav“.²⁹⁴⁰

Možemo se složiti sa ovakvim zaključkom Ustavnog suda. On, s druge strane, jasno daje do znanja da Ustavni sud, koji je stvoren u skladu sa Ustavom BiH, ne može koristiti Ustav RBiH kao standard preispitivanja. U suprotnom, ovaj sud bi morao da, na osnovu relevantnih odredaba ustavā RBiH i SFRJ, preispita osnovu svog postojanja, uključujući i pitanje (na neki način) revolucionarnog²⁹⁴¹ mijenjanja, tj. stavljanja van snage Ustava RBiH putem Ustava BiH. Prema tome, kao Ustavni sud stvoren na osnovu važećeg Ustava BiH (član XII Ustava BiH), Ustavni sud je podređen samo važećem ustavu. Takođe, upućivanje na strukturalne razloge zaslužuje podršku, jer na taj način dobiveni zaključak da DMS ne može protivrječiti Ustavu iz Aneksa 4. može biti razumljiv samo onda ako se Okvirni sporazum i njegovi aneksi posmatraju kao jedan međunarodni ugovor. Da Ustavni sud podržava takav stav, postalo je jasno u kasnijoj sudskoj praksi²⁹⁴² u kojoj je Sud, pozivajući se i na Odluku broj U 7/97, negirao svoju nadležnost u odnosu na mogućnost ispitivanja usaglašenosti drugih aneksa sa Ustavom (u Odluci broj U 7/97 se ne spominju drugi aneksi). Ukoliko se Okvirni sporazum i pojedini njegovi aneksi posmatraju kao jedinstveno ugovorno djelo, eventualne protivrječnosti mogu se riješiti upotrebom uobičajenih pravila o rješavanju pravnih suprotnosti, koje proizlaze iz principa jedinstva pravnog sistema (u ovom slučaju ugovora). Pojmovni sistem „Opšti okvirni sporazum – aneksi“ približava se tezi o njihovom jedinstvu. Ipak, dobrim argumentima može se zastupati i mišljenje da je Dejtonski mirovni sporazum, u stvarnosti, „skup“ samostalnih međunarodnih sporazuma, bez obzira na to što su povezani Opštim okvirnim sporazumom.²⁹⁴³ U tom slučaju, protivrječnost bi bila moguća, ako ništa drugo, tamo gdje se ne poklapaju ugovorne strane potpisnice, kao što je to slučaj sa Opštim okvirnim sporazumom i pojedinim aneksima. U svakom slučaju je ispravno, posmatrano sa stanovišta međunarodnog prava (konsenzualni princip), da jedan organ, koji je stvoren na osnovu jednog ugovora, nema nadležnost i vlast (naprimjer, sudsku) da djeluje u području u kojem se primjenjuje drugi ugovor, osim ukoliko to izričito nije ugovoreno.²⁹⁴⁴ Ovo bi moralo važiti i onda ako bi se Opšti okvirni sporazum i njegovi aneksi posmatrali kao jedinstveno ugovorno djelo sa obrazloženjem da Opšti okvirni sporazum nije ni u kakvom hijerarhijskom odnosu prema pojedinim aneksima.²⁹⁴⁵ Ako se polazi od međunarodnopravne samostalnosti pojedinih aneksa, onda bi, štaviše, eventualna protivrječnost mogla postojati između Ustava BiH (bez obzira na to da li se posmatra kao dio DMS ili ne) i Ustava RBiH, jer stupanje na snagu prvog, uz mijenjanje i stavljanje van snage drugog, nije regulisano u Opštem okvirnom sporazumu za mir u Bosni i Hercegovini, nego u članu XII Ustava BiH.

Ne mogu se preispitivati ni opšti upravni akti, bez obzira na to da li se radi o opštinskim aktima²⁹⁴⁶ ili aktima entitetskih vlada.²⁹⁴⁷ Isto važi i za interne pravilnike i statute škola,²⁹⁴⁸ odluke ili ugovore javnih preduzeća,²⁹⁴⁹ odluke upravnih odbora javne klinike i upravne akte Izborne komisije prema članu 2.9. tačka 2. Izbornog zakona BiH.²⁹⁵⁰ Ustavni sud nije pozvan ni da daje prijedloge ustavnih izmjena,²⁹⁵¹ da daje savjete i mišljenja ili usvaja stavove.²⁹⁵² U predmetu broj U 37/01 Ustavni sud je, na osnovu člana VI/3.a) Ustava BiH, odbacio apelaciju, tj. zahtjev grupe poslanika za ispitivanje odluke Visokog predstavnika o smjeni Edhema Bičakčića sa mjesta generalnog direktora Javnog preduzeća „Elektroprivreda Bosne i Hercegovine” a da nije precizirao zašto, ustvari, preispitivanje nije moguće.²⁹⁵³