e. Ratna šteta

U Republici Srpskoj fiscus je bio opterećen zahtjevima vojnih lica, bliskih srodnika poginulih vojnih lica, vlasnika čija je nepokretna ili pokretna imovina bila oduzeta u ratne svrhe, ili čija je imovina bila uništena i oštećena za vrijeme ratnih dešavanja, kao i vlasnika tzv. stare devizne štednje. U jednom slučaju radilo se o propustu nadležnih sudova da izvrše izvršni naslov koji je glasio na naknadu štete, a što se, očito, dešavalo na osnovu prešutne upute organa egzekutive. Te upute su naknadno bile „betonirane“ donošenjem zakona koji je trebalo da rastereti fiscus RS, i to tako što će se izvršenje svih izvršnih naslova koji glase na naknadu štete odgoditi na neodređeno vrijeme. Sve do stupanja na snagu Zakona o odgađanju od izvršenja sudskih odluka na teret sredstava budžeta Republike Srpske po osnovu isplate naknade materijalne i nematerijalne štete nastale usljed ratnih djelovanja i po osnovu isplate stare devizne štednje,²⁴⁰⁵ Dom za ljudska prava smatrao je da je povrijeđeno pravo na pristup sudu i pravo na imovinu svim licima koja su imala pravosnažno dosuđenu tzv. ratnu štetu. Naime, sudovi su propustili da izvrše te naslove tako što su povrijedili ustavnopravni princip podjele vlasti. Nakon stupanja na snagu navedenog zakona, Dom je, ipak, priznao Republici Srpskoj legitimno pravo da odgodi izvršenje „ratne štete“ radi zaštite vlastite ekonomske održivosti. Međutim, Dom je iznio prigovor da utvrđena blanketna zakonska rješenja, koja vode neograničenom odgađanju izvršenja „ratne štete“, povređuju kako princip pravičnog balansa između individualnih imovinskih prava oštećenih lica, s jedne strane, i javnog interesa entiteta, s druge strane, tako i pravo na pristup sudu i princip vladavine prava. Dom za ljudska prava je obavezao RS da prekine tu neizvjesnost za vjerovnike tako što će pristupiti izmjeni zakonskih rješenja koja se tiču vjerovnika i fiscusa RS.²⁴⁰⁶ I, zaista, RS je u narednom periodu preduzela zakonodavne aktivnosti, ali na način koji je očito bio suprotan obavezujućoj odluci Doma, tako da je, na kraju, sporni zakon ponovo oštetio veliki broj lica. U odluci broj CH/01/8110 Dom za ljudska prava je potvrdio svoju prijašnju praksu i ponovo naredio Republici Srpskoj da pristupi novim izmjenama zakonskih rješenja, kako bi se ukinule povrede prava na imovinu i prava na pravično suđenje iz EKLJP.²⁴⁰⁷ Za razliku od odluke broj CH/01/8110, u predmetu broj CH/01/8112 Dom je dodatno naredio Republici Srpskoj da izvrši pravosnažne presude koje su dobili podnosioci prijava sa obrazloženjem da odgađanje izvršenja nije više opravdano s obzirom na to da RS nije na valjan način izvršila odluku Doma u predmetu broj CH/01/8110.²⁴⁰⁸ Odluka broj CH/01/8112 je naknadno, nakon postupaka povodom zahtjeva za preispitivanje te odluke, stavljena van snage.²⁴⁰⁹

U 2003. godini Republika Srpska je sve neizmirene zahtjeve za naknadu štete ratnih veterana, bliskih srodnika poginulih vojnih lica, vlasnika čija je nepokretna ili pokretna imovina bila oduzeta u ratne svrhe, ili čija je imovina bila uništena i oštećena za vrijeme ratnih dešavanja, kao i vlasnika tzv. stare devizne štednje, proglasila tzv. javnim dugom. Isplata javnog duga je odgođena na osnovu Zakona o privremenom odgađanju od izvršenja potraživanja iz budžeta Republike Srpske²⁴¹⁰ do donošenja zakona kojim će se regulisati način izmirenja potraživanja iz budžeta Republike Srpske po osnovu unutrašnjeg duga, a najkasnije do 31.12.2004. godine. Time je, prvi put, ratna šteta definisana kao unutrašnji dug Republike Srpske. Godine 2004, na osnovu Zakona o utvrđivanju i načinu izmirenja unutrašnjeg duga Republike Srpske,²⁴¹¹ pojam javnog duga, koji je, inter alia, obuhvatao i tzv. ratnu štetu, proširen je u procesnom smislu na postupak verifikacije. Prema članu 21. Zakona o utvrđivanju i načinu izmirenja unutrašnjeg duga Republike Srpske, javni dug je trebalo da se isplati u roku od 40 godina, i to u formi državnih vaučera. Zakonsko rješenje je bilo takvo da se kamata nije propisivala ni za minuli, ni za budući period. S druge strane, kamate koje su sudovi utvrdili u pravosnažnim presudama u vezi sa „ratnom štetom“ bile bi otpisane. Godine 2005. Republika Srpska je nametnula poseban Zakon o ostvarivanju prava na naknadu materijalne i nematerijalne štete nastale u periodu ratnih djelovanja od 20.5.1992. do 19.6.1996. godine,²⁴¹² koji je kao lex specialis zamijenio Zakon o utvrđivanju i načinu izmirenja unutrašnjeg duga Republike Srpske.

U novembru 2005. godine KLJP pri USBiH je proglasila da su odredbe o naknadi „ratne štete“ suprotne EKLJP, tj. u odnosu na član 6. EKLJP i član 1. DP broj 1 uz EKLJP, jer su protivne principu proporcionalnosti.²⁴¹³ Komisija je naredila Republici Srpskoj da relevantne odredbe prilagodi obrazloženju odluke Komisije, a da se – što je razlika u odnosu na predmet broj CH/01/8112 – ne izvrše pravosnažne presude sudova ukoliko u potpunosti implementira ovu naredbu.²⁴¹⁴ Ova odluka je kasnije (indirektno) potvrđena sudskom praksom Ustavnog suda BiH.²⁴¹⁵ S obzirom na bombastičan finansijsko-privredni eho ove i slične sudske prakse, potpuna implementacija odluke Komisije je, zaista, (pozitivno) iznenadila.²⁴¹⁶

Slični problemi postojali su i u FBiH. Prve odluke, međutim, nisu se odnosile na sâm meritum predmeta o tzv. ratnoj šteti, već na problem ne/razumne dužine postupaka. U predmetu Bjelonja radilo se o pokušaju da se provede zahtjev za naknadu štete podnositeljice prijave, koja se odnosila na oduzimanje njene kuće za vrijeme rata u vojne svrhe. Sudovima je trebalo više od pet godina da bi odlučili o tužbi podnositeljice prijave za naknadu štete. Osim toga, FBiH je odugovlačila vraćanje kuće u posjed, mada takav postupak nije više bio opravdan javnim interesom. Dom je utvrdio da je povrijeđeno pravo na odlučivanje u razumnom roku, kao i pravo na imovinu podnositeljice prijave.²⁴¹⁷ Iako je i FBiH već 1998. godine počela da reguliše obustavu isplate pravosnažno utvrđenih zahtjeva za naknadu ratne štete,²⁴¹⁸ tek 2005. godine najviši sud u BiH donio je prvu odluku u vezi sa takvim zakonskim postupanjem. S obzirom na to da je pravna regulativa FBiH bila veoma slična pravnoj regulativi RS, rješenja iz sudske odluke, u principu, nisu se razlikovala.²⁴¹⁹ Međutim, FBiH nije izvršila odluku u roku koji je propisala KLJP pri USBiH, tako da je FBiH morala izvršiti pravosnažne presude koje su dobili podnosioci prijava. Čak ni ovu obavezu FBiH nije izvršila, tako da je KLJP pri USBiH u svom rješenju o neprovođenju odluke utvrdila sve propuste koje je počinila FBiH.²⁴²⁰