21. Član 4. DP broj 7 uz EKLJP – pravo da se ne bude suđen ili kažnjen dvaput za isto djelo – ne bis in idem

(1) Nikome se ne može suditi, niti se može ponovo kazniti u krivičnom postupku u nadležnosti iste države za djelo zbog koga je već bio pravosnažno oslobođen, ili osuđen u skladu sa zakonom i krivičnim postupkom te države.

(2) Odredbe prethodnog stava ne sprečavaju obnovu postupka u skladu sa zakonom i krivičnim postupkom date države ako postoje dokazi o novim ili novootkrivenim činjenicama, ili ako je u ranijem postupku došlo do bitne povrede koja je mogla da utiče na njegov ishod.

(3) Ovaj član ne može se staviti van snage na osnovu člana 15. Konvencije.

Pravo čovjeka ne bis in idem zabranjuje da se sudi, ili ponovo kažnjava u krivičnom postupku u nadležnosti iste države za djelo zbog koga je već bio pravosnažno oslobođen, ili osuđen u skladu sa zakonom i krivičnim postupkom te države. Prema tome, radi se o samostalnom ljudskom pravu iako ono, istovremeno, predstavlja i veoma bitan element prava na pravično suđenje iz člana 6. EKLJP.²⁰⁷⁷ Djelimično se zastupa mišljenje da princip ne bis in idem važi i van krivičnog procesnog prava, tj. i u drugim vrstama postupaka.²⁰⁷⁸

Da bi određeni činjenični supstrat mogao biti obuhvaćen zaštitom člana 4. DP broj 7 uz EKLJP, potrebno je da postoji istovjetnost krivične radnje. Prema tome, nije bitno formalno definisanje krivičnog djela, već činjenični supstrat krivičnopravne radnje.²⁰⁷⁹ Štaviše, značajan je i identitet dobra koji je zaštićen od krivičnog djela.

Ustavnopravni princip ne bis in idem nije povrijeđen ukoliko određena osoba jednom radnjom ispuni više obilježja različitih krivičnih djela (u smislu člana 6. EKLJP) i, na odgovarajući način, bude kažnjena po više osnova. Naprimjer, to će biti slučaj ukoliko se vozač kazni za prekršaj zbog vožnje u pijanom stanju i za krivično djelo sprečavanja službene osobe da vrši službenu radnju (u konkretnom slučaju za krivično djelo u pokušaju).²⁰⁸⁰ Takođe, ovo ustavno pravo ne štiti bilo koju osobu od mogućnosti da se protiv nje ponovo podnese optužnica za istu radnju ukoliko se drugi krivični postupak koji se vodi za istu radnju još uvijek u toku i nije pravosnažno okončan.²⁰⁸¹ Ovakav zaključak proizlazi i iz jezičkog značenja odredaba člana 4. DP broj 7 uz EKLJP, koje, kao pretpostavku za primjenu ovog prava, zahtijevaju da postupak bude pravosnažno okončan. Krivica je pravosnažno utvrđena onda kada je nastupila materijalna pravosnažnost presude.²⁰⁸²

Stav 2. člana 4. DP broj 7 uz EKLJP predviđa izuzetak od pravila ne bis in idem, i to u slučaju kada se radi o obnovi postupka u skladu sa zakonom i krivičnim postupkom određene države, ako postoje dokazi o novim ili novootkrivenim činjenicama, ili ako je u prijašnjem postupku došlo do bitne povrede koja je mogla da utiče na njegov ishod. Formulacija „ne sprečavaju“ ukazuje i pojašnjava da je obnavljanje postupka nužno ukoliko su ispunjene zakonske pretpostavke. Prema tome, uvijek je potrebno da se izvagaju, s jedne strane, princip pravne sigurnosti, koji proizlazi iz člana 4. DP broj 7 uz EKLJP, propisan isključivo za osuđenog i, s druge strane, interesi materijalne pravde (u ovom slučaju, interesi javnosti i žrtve izvršenog krivičnog djela). Pri vaganju ovih interesa potrebno je uzeti u obzir posebnosti svakog pojedinog slučaja. Prije svega, u obzir se uzima težina propusta u postupku i u osuđujućoj presudi, čija se pravna snaga dovodi u pitanje. Takođe, u odnosu na postulat pravne sigurnosti, određenu ulogu ima vrijeme koje je proteklo nakon okončanja postupka, kao i pitanje ko je, eventualno, odgovoran za protek vremena i odugovlačenje u postupku obnove krivičnog postupka.²⁰⁸³

U predmetu broj CH/01/6979²⁰⁸⁴ Dom za ljudska prava je isključio mogućnost ponavljanja krivičnog postupka, jer su od donošenja pravosnažnog rješenja u krivičnom postupku, kojim je B. B. neopravdano utvrđena krivičnopravna neuračunljivost, protekle tri godine, a odugovlačenje u vezi sa ponavljanjem postupka moglo se isključivo pripisati zastupniku žrtve, tj. samoj žrtvi krivičnog djela.