b. Kažnjavanje prema opštim pravnim načelima priznatim kod civilizovanih naroda (stav 2)

Cilj odredbe stava 2. jeste da popuni pravne praznine u domaćem krivičnom zakonodavstvu koje bi potpadale pod princip zabrane retroaktivnosti. Prema tome, osuđivanje i kažnjavanje određene osobe nisu isključeni kada se ta osoba tereti da je kriva za činjenje ili nečinjenje ako je to djelo u vrijeme izvršenja predstavljalo krivično djelo prema opštim pravnim načelima priznatim kod civilizovanih naroda.

Već za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini ratni zločini su bili zakonski kažnjivi kao međunarodnopravni zločini. Bivša država SFRJ potpisala je i ratifikovala, između ostalih, i 4 Ženevske konvencije sa dodatnim protokolima iz 1977. godine. U vrijeme proglašenja nezavisnosti, 6.3.1992. godine, Republika Bosna i Hercegovina se obavezala da će poštivati ovo međunarodno pravo koje je SFRJ ratifikovala. Prema tome, zabrana retroaktivnosti iz člana 7. stav 1. EKLJP ne sprečava kažnjavanje za ratne zločine koji su se desili između 1991. i 1995. godine.¹⁴⁶¹

U vezi sa zabranom izricanja težih krivičnih kazni, Ustavnom sudu BiH i Domu za ljudska prava postavljeno je veoma interesantno pitanje: maksimalna kazna koja se mogla izreći prema Krivičnom zakonu SFRJ, koji je važio za vrijeme rata, bila je kazna zatvora od 20 godina ili smrtna kazna. U Krivičnom zakonu FBiH koji je kasnije važio zakonodavac je povećao maksimalnu kaznu zatvora na 40 godina. Stupanjem na snagu Ustava BiH, te u vezi s njim i Dodatnog protokola broj 2 uz Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima,¹⁴⁶² u Bosni i Hercegovini je otpala mogućnost da se izrekne smrtna kazna kao alternativa kazni zatvora. S obzirom na ovakav pravni razvoj događaja, u postupcima pred Ustavnim sudom BiH i Domom za ljudska prava, između ostalog, iznosili su se argumenti da se visina kazne zatvora mora odrediti prema maksimalnoj kazni predviđenoj u Krivičnom zakonu SFRJ (20 godina), a ne u skladu sa novim Krivičnim zakonom FBiH (40 godina). U postupku pred Domom za ljudska prava direktan odgovor na ovo pitanje moglo se izbjeći iznošenjem činjenice da je u konkretnom slučaju izrečena kazna zatvora od 9 godina, odnosno 12, tako da raspravljanje o pitanju maksimalne kazne, u smislu člana 7. stav 1. EKLJP, nije bilo potrebno.¹⁴⁶³

Ustavni sud BiH je u predmetu broj AP 1785/06 iznio svoj stav u vezi sa spomenutim odnosom između kazne zatvora i smrtne kazne, mada je i u ovom predmetu dosuđena kazna zatvora bila znatno ispod zakonskog maksimuma – apelant je bio osuđen na 5 godina zatvora. U skladu sa stavom Ustavnog suda BiH, retroaktivno izricanje strožije kazne ne predstavlja povredu člana 7. stav 1. EKLJP ukoliko je ona opravdana prema stavu 2. ovog člana. Član 7. stav 1. EKLJP ne zabranjuje ni retroaktivnost zakona, ni ponovno krivično osuđivanje za isto djelo (princip ne bis in idem). Član 7. stav 1. EKLJP je ograničen na slučajeve u kojima je određeno lice proglašeno krivim i osuđeno.¹⁴⁶⁴ Član 7. stav 2. EKLJP upućuje na „opšta pravna načela koja su priznata kod civilizovanih naroda“, a član III/3.b) Ustava BiH inkorporiše „opšte principe međunarodnog prava“ u domaći pravni sistem. Samim tim, i Statut MKSJ-a predstavlja dio pravnog sistema Bosne i Hercegovine.¹⁴⁶⁵ Član 7. stav 1. EKLJP nije povrijeđen ukoliko domaće pravo ne predviđa krivično kažnjavanje određenih radnji u vrijeme njihovog izvršenja. Međutim, te radnje predstavljaju ratni zločin prema međunarodnom pravu.

Koristeći ovakvu argumentaciju, u predmetu broj AP 1785/06 Ustavni sud BiH se ne oslanja na kažnjivost i zaprijećena kaznu u skladu sa domaćim pravnim sistemom, već u skladu sa međunarodnim pravom, tj., u skladu sa 4 Ženevske konvencije i njihovim dodatnim protokolima, Konvencijom za sprečavanje i kažnjavanje zločina genocida i općim pravnim načelima koja su priznata kod civilizovanih naroda.¹⁴⁶⁶ Član 7. stav 2. EKLJP se ne može tumačiti restriktivno, već dinamički. Ovaj član obuhvata, takođe, i druga djela koja uključuju temeljno nemoralno ponašanje koje je uopšteno prihvaćeno kao krivično u nacionalnim pravima.¹⁴⁶⁷

U predmetu broj AP 1785/06 Ustavni sud BiH se mogao, takođe, osloniti na presudu ESLJP u predmetu Naletilić.¹⁴⁶⁸ U toj presudi ESLJP je iznio argumente da se pitanje primjene „blaže kazne“ ocjenjuje prema stavu 2, a ne prema stavu

1. člana 7. EKLJP. Ovakav stav Ustavni sud BiH obrazlaže i sudskom praksom Nirnberškog i Tokijskog vojnog suda iz 1945. i 1946. godine. Tada su optuženi osuđeni za krivična djela koja će tek kasnije, u Ženevskim konvencijama, biti pravno predviđena.¹⁴⁶⁹ Uostalom, institut individualne odgovornosti za krivična djela prema Ženevskim konvencijama ili prema domaćem zakonodavstvu je vrlo srodan sa idejom zaštite ljudskih prava. Naime, ljudska prava i slobode štite, između ostalog, pravo na život, fizičku i psihičku nepovredivost, jamče zaštitu od ropstva i mučenja. Kršenja ovih prava vode, u pravilu, prema krivičnopravnoj odgovornosti. Prema tome, ukoliko bi kršenje ovih ljudskih prava i sloboda ostalo nekažnjeno a žrtve nezaštićene, to bi se protivilo principima pravičnosti i pravne države.¹⁴⁷⁰

U predmetu broj AP 656/04 postavila su se slična pitanja: apelant se teretio za krivično djelo ubistva dviju ili više osoba. U vrijeme izvršenja za to krivično djelo, prema Krivičnom zakonu RS – Posebni dio,¹⁴⁷¹ bila je propisana kazna od 10 godina zatvora ili smrtna kazna. Prema Krivičnom zakonu RS – Opšti dio,¹⁴⁷² u vrijeme izvršenja najviša kazna je bila 15 godina zatvora. Izuzetno, prema Krivičnom zakonu RS – Posebni dio, za izvršenje krivičnih djela za koja se mogla izreći smrtna kazna najviša kazna zatvora iznosila je 20 godina. S obzirom na to da je, nakon stupanja na snagu DP broj 6 uz EKLJP, otpala mogućnost da se izrekne smrtna kazna, apelant je pred Ustavnim sudom BiH iznio argumente da se kazna zatvora mora ocjenjivati prema opštim odredbama koje regulišu najvišu kaznu zatvora (znači, do 15 godina zatvora), a ne prema izuzecima koji su propisani za izvršenje krivičnih djela za koja se može izreći i smrtna kazna (20 godina zatvora). Ustavni sud BiH nije prihvatio ovakav stav, već je naglasio da najviša kazna zatvora od 20 godina nije propisana kao zamjena za smrtnu kaznu, nego kao alternativna kazna. Ovakvom stavu se moramo prikloniti, jer je odlučujuće pitanje to na koju kaznu učinilac krivičnog djela može „računati“ u trenutku izvršenja krivičnog djela. Ukoliko zakon predvidi postojanje alternativnih kazni, od kojih jedna naknadno otpadne (u konkretnom slučaju, smrtna kazna), učinilac krivičnog djela se ne može pozivati na to da je time otpala i druga alternativa, te se moraju primijeniti opšta pravila o izricanju kazne zatvora. Učinilac krivičnog djela je bio svjestan da za počinjeno djelo u trenutku njegovog izvršenja može biti kažnjen ili smrtnom kaznom ili kaznom zatvora od 20 godina.