iv. “Krivična optužba”

I pojam krivičnopravna optužba ima autonomno značenje u okviru člana 6. EKLJP. Domaće pozitivnopravno određivanje sankcije ili nekog prigovora ne može isključiti primjenu člana 6. EKLJP ukoliko se, prema konvencijskom određenju tog pojma, radi o krivičnopravnoj optužbi. Odlučujući značaj ima materijalni sadržaj relevantnih propisa, tako da osim krivičnopravnih optužbi, u užem smislu riječi, u obim zaštite člana 6. EKLJP mogu se ubrojati i disciplinski i prekršajni postupci.¹¹⁰⁵ To se određuje, prije svega, na osnovu toga kako je u domaćem pravu oblikovan određeni prigovor, tj. optužba. Ukoliko domaće pravo karakteriše pravni prestup kao krivičnopravni, onda on ima i krivičnopravnu prirodu u smislu člana 6. EKLJP. Ukoliko domaće pravo karakteriše pravni prestup kao disciplinski ili upravni prestup, onda to predstavlja samo određenu indiciju za ne/primjenjivost člana 6. stav 1. EKLJP.¹¹⁰⁶ Potrebno je uzeti u obzir područje primjene i određivanje cilja optužbe, kao i karakter, težinu i svrhu sankcije.¹¹⁰⁷ Krivičnopravna kvalifikacija optužbe, prema kriterijima EKLJP, ne uslovljava pozitivan odgovor na sve ove navedene elemente. Ipak, dva elementa moraju kumulativno biti ispunjena: prema području primjene povrijeđenog pravila ponašanja i njene svrhe mora se raditi o krivičnopravnoj optužbi u smislu EKLJP.¹¹⁰⁸ U vezi sa područjem primjene pravila ponašanja, potrebno je razlikovati sljedeće: dok krivičnopravne odredbe imaju opšti karakter, a to znači da važe za sve osobe i služe opštim interesima društva, odredbe disciplinsko-pravnog karaktera uobičajeno važe samo za određenu grupu ljudi i imaju cilj da se pripadnici te grupe drže propisanih pravila ponašanja.¹¹⁰⁹ U vezi s tim, treba obratiti pažnju na to da li je način ponašanja, koji je propisan disciplinsko-pravnim odredbama, tipičan ili atipičan za određenu grupu. Naprimjer, ukoliko je davanje pogrešnih ili lažnih podataka ili lažiranih dokumenata u vojsci definisano kao disciplinski prekršaj, to govori u prilog tome da se taj prekršaj, prema EKLJP, definiše kao krivičnopravni, jer se ne radi o specifičnom propustu za vojsku, već o jednom ponašanju koje se svugdje sankcioniše.¹¹¹⁰ Svrha krivičnopravne sankcije je, uopšteno, sprečavanje ili kažnjavanje određenog ponašanja, tako da se propisi koji dozvoljavaju otklanjanje opasnosti ne mogu svrstati u krivičnopravne. U vezi sa karakterom i težinom sankcije, može se reći da se radi o krivičnopravnoj sankciji ako se oštećenoj osobi oduzme sloboda,¹¹¹¹ izrekne visoka novčana kazna prema Zakonu o parničnom postupku,¹¹¹² ili prijeti unošenjem kazne u policijski registar čak i ako ta novčana kazna, ukoliko ne bude plaćena, bude zamijenjena kaznom zatvora.¹¹¹³

Na osnovu stalne prakse strazburških organa, za smjenjivanje sa radnog mjesta i otkaze radnog odnosa ili slične radnopravne sankcije ne može se reći da su krivičnopravne prirode.¹¹¹⁴ Potpuno suprotno ovom stavu i bez suočavanja sa praksom ESLJP, Ustavni sud je smjenjivanje jednog sudije Vrhovnog suda Republike Srpske (u daljnjem tekstu i kao: VSRS), na osnovu provedenog disciplinskog postupka pokrenutog zbog davanja lažnih podataka, vidio kao „krivičnopravno“.¹¹¹⁵ Nakon toga je Ustavni sud, naravno, bez upućivanja na ovu odluku, sudije izuzeo iz zaštite člana 6. stav 1. EKLJP kao državne službenike¹¹¹⁶ u smislu odluke Pellegrin.¹¹¹⁷ Međutim, nezavisno od ovog izuzimanja od zaštite na osnovu sudske prakse iz odluke Pellegrin, ostaje stav da se smjenjivanje sudije u disciplinskom postupku ne ubraja u krivičnopravne, već u tipične disciplinske sankcije. Činjenica da se sudiji u tom disciplinskom postupku jamče gotovo svi procesni standardi tipični za krivični postupak ne mijenja stvar.

Prekršaji (regulatory offences) mogu, takođe, biti „krivičnopravne“ prirode u smislu člana 6. EKLJP. To će biti slučaj sa prekršajima određenim po osnovu carinskog zakona,¹¹¹⁸ zakona o bezbjednosti saobraćaja na putevima,¹¹¹⁹ zakona o prekršajima¹¹²⁰ ili zakona o akcizama i porezu na promet¹¹²¹ ukoliko novčana kazna predstavlja značajan iznos i ima preventivni karakter. Pri tome nije bitno da propisana kazna bude okarakterisana kao krivičnopravna. Takođe, i privredni delikti, određeni na osnovu Zakona o privredi, mogu se okarakterisati kao krivičnopravni u smislu člana 6. EKLJP.¹¹²²

Ne može se reći da se radi o krivičnopravnoj optužbi u smislu člana 6. EKLJP ukoliko se visokopozicionisano vojno lice prijevremeno penzioniše zbog povrede SFOR-Instructions to the Parties, a usljed njegovog političkog angažmana i zbog propusta u vezi sa podrškom provođenju Dejtonskog mirovnog sporazuma.¹¹²³ Takođe, krivičnopravna optužba ne postoji ni u postupku decertifikacije policajaca i, naknadnog, otpuštanja iz policijske službe,¹¹²⁴ ili u odluci da se strancu zabrani ulazak u zemlju, da mu se uskrati boravak, da se deportuje ili izgoni u inostranstvo.¹¹²⁵