(b) Ograničenje ljudskih prava i sloboda

Ograničenje prava na život je svaka radnja državnih organa ili privatnih lica čije se ponašanje može pripisati državi, koje dovede do smrti lica na koje je ta radnja primijenjena. Važan slučaj ograničenja ovog prava je izvršenje smrtne kazne navedeno u stavu 1. ovog člana. Druge okolnosti u kojim država može da liši života nekog lica, koje treba posebno tretirati, reguliše stav 2.

Povreda prava na život se može pretpostaviti i u slučajevima nestanka nekog lica, koje se može pripisati državi čak i ako nije nedvosmisleno utvrđeno da je navedeno lice u rukama vlasti uopšte lišeno života.⁶²⁵ Tom prilikom zaključak o postojanju povrede prava na život se zasniva na pretpostavci koja je, na osnovu različitih okolnosti i informacija, postala toliko konkretna da je dovoljna da se utvrdi postojanje povrede prava iz člana 2. EKLJP. U to se ubraja i trajno propuštanje vlasti da preduzme napore kako bi se razjasnile okolnosti nestanka i sudbina nestalog.⁶²⁶

EKLJP i njeni dodatni protokoli ne predviđaju zaštitu od nečijeg nestanka. Stoga, za definiciju pojma „nestanak“ Dom za ljudska prava veže – pravno neobavezujuću – izjavu Generalne skupštine UN od 18.12.1992. godine (A/RES/47/133) o zaštiti svih lica od nestanka. Prema navedenoj izjavi, svaki čin kojim se prouzrokuje nečiji nestanak predstavlja povredu prava na život, ili tešku prijetnju navedenom pravu (član 1). Prema preambuli navedene izjave, pod uzrokom nečijeg nestanka podrazumijevaju se lišavanje slobode, hapšenje ili odvođenje protiv volje određenog lica, ili neki drugi vid oduzimanja slobode od službenih lica državne vlasti (kako u vertikalnom, tako i u horizontalnom smislu), ili od organizovanih grupa ili privatnih lica koja djeluju u ime države, uz njenu direktnu ili indirektnu podršku, uz njenu saglasnost ili toleranciju, uz odbijanje da se poslije toga oda sudbina ili mjesto gdje se to lice nalazi, ili da se prizna da je lice lišeno slobode, čime se to lice lišava svake zaštite zagarantovane pravom na život.⁶²⁷ Ocjenjivanje pitanja da li postoji povreda člana 2. EKLJP zbog prouzrokovanja nestanka, zavisi od okolnosti svakog pojedinačnog slučaja, a osobito – zbog nedostatka direktnih dokaza – od postojanja dovoljnih indicija, koje počivaju na konkretnim okolnostima (circumstantial evidence), koje na osnovu neophodnih standarda za podnošenje dokaza dopuštaju da se izvede zaključak da je smrt određenog lica nastupila u vrijeme dok je bio u pritvoru.⁶²⁸ Prema tome, posebno su značajne indicije, jer ovu vrstu „procesne ili istražne represije“ karakteriše upravo pokušaj da se spriječi davanje bilo kakve informacije o otmici ili mjestu gdje se nalazi žrtva, ili o njenoj sudbini.⁶²⁹ Značajan kriterij za stvaranje pretpostavke o smrti je period koji je protekao od trenutka lišavanja slobode. Što više vremena prođe a da se ne dođe do novih saznanja o uhapšenom licu, utoliko je veća vjerovatnoća da je mrtvo.⁶³⁰

U predmetu broj CH/99/3196, na osnovu izjava svjedoka koji su potvrdili da je pukovnika Palića uhapsila Vojska RS, da je hapšenje uslijedilo poslije 14.12.1995. godine, te zbog nedostatka bilo kakvih vjerodostojnih i suštinskih objašnjenja i nepokazivanja minimalne želje za razjašnjenjem, Dom je došao do pretpostavke da je pukovnik Palić umro.⁶³¹

Ograničenje ljudskih prava i osnovnih sloboda, koje uslijedi propuštanjem da se djeluje radi njihove zaštite, dovodi se u pitanje i u slučajevima u kojima država propusti da provede postupak protiv izvršioca krivičnog djela ubistva s predumišljajem i da, eventualno, obezbijedi da se provede pravedna kazna. Ovo se ne tiče samo žrtve krivičnog djela nego i njene porodice.⁶³²

U citiranom slučaju jedan od opštinskih sudova u kantonu 10 ocijenio je neuračunljivim počinioca krivičnog djela ubistva s predumišljajem bez dovoljno utemeljenog činjeničnog stanja i obrazloženja, te mu odredio obavezno psihijatrijsko liječenje, nakon čega je on, veoma brzo, otpušten kao zdrava osoba. Vrhovni sud FBiH je, istina, utvrdio značajne povrede postupka, ali nije mogao poništiti presudu na teret optuženog. U ovom slučaju Dom je smatrao da je Federacija odgovorna, s jedne strane, zbog toga što je počinilac, s obzirom na političku situaciju i raspoređenost stanovništva u tom dijelu zemlje, mogao poći od pretpostavke da ga zbog njegovog djela neće goniti. Stoga je Federacija propustila da djeluje preventivno u odnosu na počinjenje djela.⁶³³ S druge strane, opštinski sud je svojom sumnjivom odlukom o slanju na liječenje (isključivši postojanje krivične odgovornosti tuženog), a državno tužilaštvo svojim propuštanjem da se žali na tu odluku, žrtvi uskratilo pravo na život.⁶³⁴