2. Međunarodna zaštita ljudskih prava i sloboda

Uzimajući u obzir navedeno, preduzeti su pokušaji da se mehanizmi za zaštitu ljudskih prava u fazi rekonstrukcije države oblikuju tako da budu što efikasniji, te što nezavisniji od nacionalističkih uticaja.⁴⁰⁴ Da bi se uspostavilo jasno razgraničenje od tradicionalnih komunističkih stavova o zaštiti ljudskih prava, ugovornim stranama je sugerisano da zaštitu ljudskih prava u Bosni i Hercegovini internacionalizuju, odnosno da slijede dokazane zapadne uzore. Počevši već od Preambule, Ustav BiH sadrži mnogobrojne odredbe o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda koje upućuju na međunarodno pravo. Odmah u prvoj alineji Preambule ustavotvorac pojašnjava da se prilikom donošenja Ustava oslanjao na poštivanje ljudskog dostojanstva, slobodu i jednakost čovjeka. Osim toga, ustavotvorac je bio vođen ciljevima i principima Povelje UN,⁴⁰⁵ te je, kao takav, bio odlučan da obezbijedi potpuno poštivanje međunarodnog humanitarnog prava.⁴⁰⁶ Njega su inspirisali i Opšta deklaracija o ljudskim pravima, Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima, Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, Deklaracija o pravima pripadnika nacionalnih, etničkih, vjerskih ili jezičkih manjina, te ostale konvencije o ljudskim pravima.⁴⁰⁷ Zanemarujući činjenicu da Preambula ukazuje na različite dokumente, sâm tekst Ustava BiH sadrži niz ustavnih načela i elemenata državne organizacije kakvi se mogu naći u ustavima zapadnih demokratija. Propisom o primjenjivosti EKLJP i ostalih 15 međunarodnopravnih konvencija Ustav BiH u Aneksu I „poustavljuje“ cijeli paket ljudskih prava i osnovnih sloboda različite vrste i različitog dometa. Doduše, Ustav BiH time slijedi trend drugih država Srednje i Istočne Evrope, koje su se prilikom donošenja ustava oslanjale na dokazane zapadne uzore kako bi legitimisale državnu vlast nakon pada socijalizma, ali i kako bi ispunile standarde za pristup, naprimjer, Vijeću Evrope ili Evropskoj uniji.⁴⁰⁸ Ustav BiH, međutim, pokazuje neuobičajenu mjeru internacionalizacije, što je izraženo i u materijalnopravom i u institucionalnom smislu.

Osnovni propis postdejtonske zaštite ljudskih prava nalazi se u članu II Ustava BiH. Prema stavu 1. tog člana, Bosna i Hercegovina i entiteti su obavezni da osiguraju najviši nivo međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda. U tu svrhu je Aneksom 6. DMS etablirana Komisija za ljudska prava. Prema članu II/2. Ustava BiH, prava i slobode iz EKLJP i iz njenih dodatnih protokola u Bosni i Hercegovini se primjenjuju direktno i imaju supremaciju nad svim ostalim zakonima.⁴⁰⁹

Bosna i Hercegovina, kao i svi sudovi entiteta i u entitetima, sve službe, državni organi i ustanove (instrumentalities) obavezni su da primjenjuju ljudska prava i osnovne slobode prema stavu 2, te da, u skladu s tim, usmjere svoje djelovanje.⁴¹⁰ Član II/4. Ustava BiH u vezi sa Aneksom I uz Ustav BiH navodi niz međunarodnopravnih sporazuma „koji se u BiH primjenjuju“ (to be applied in Bosnia and Herzegovina). Oslanjanje na međunarodnopravne standarde u oblasti zaštite ljudskih prava očito per se nije nikakva garancija da bi se uspješno izgradila demokratska pravna država. Više nego u drugim zemljama u tranziciji, ustavna načela pravne države, demokratije i zaštite ljudskih prava samo definišu neophodan okvir i stavljaju na raspolaganje neophodni instrumentarij, kako bi se ove vrijednosti koje su zajedničke zapadnim demokratijama trajno etablirale u svijesti ljudi i u institucijama Bosne i Hercegovine. Iskustva u zemljama u tranziciji Srednje i Istočne Evrope, koja je opisao Hartwig,⁴¹¹ to još jednom zorno pokazuju.

Internacionalizacija materijalnog prava u Ustavu BiH i u drugim ustavnopravno relevantnim aneksima je dopunjena institucionalnom i procesno-tehničkom internacionalizacijom Sporazuma o izborima (Aneks 3. DMS), Sporazuma o ljudskim pravima (Aneks 6. DMS), u vidu Komisije za imovinske zahtjeve Aneksa 7. DMS, te u ovlaštenjima Visokog predstavnika iz Aneksa 10. DMS. Izvan okvira Aneksa 4, međunarodno učešće je predviđeno i u Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika osnovanoj Aneksom 8. DMS. Kad je riječ o Ustavu BiH, ostaje nam da utvrdimo: međunarodnopravni sporazumi koji se nalaze u aneksu uz Ustav BiH nisu samo materijalnopravno mjerilo za djelovanje države. Osim toga, bez obzira na to da li je Bosna i Hercegovina ratifikovala instrumente iz Aneksa I, javna vlast prema članu II/8. Ustava BiH obavezna je da sarađuje sa organima za nadzor implementacije instrumenata iz Aneksa I, kao i sa drugim organizacijama kojima je Vijeće sigurnosti UN dalo mandat za zaštitu ljudskih prava ili međunarodnog humanitarnog prava, te da tim organizacijama dozvoli neometan pristup. Ono što je možda jedinstveno u ustavnoj praksi demokratskih država, jeste imenovanje međunarodnih sudija u Ustavni sud Države, dakle, u ustavni organ suverene države i članice UN.⁴¹² Sličnu regulativu sadrži i član VII Ustava BiH, prema kojem će prvog guvernera Centralne banke izabrati Međunarodni monetarni fond.